صرافی غیر متمرکز ارز دیجیتال (DEX) چیست؟ و مزایا و معایب آن
آشنایی با صرافی های غیر متمرکز ارز دیجیتال و انواع آن
صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchange) پلتفرم خرید و فروش مستقیم ارز دیجیتال به صورت همتا‌به‌همتا است. همتا یا Peer-to-Peer به این معنی است که خریدار و فروشنده به صورت مستقیم و بدون هیچ واسطه‌ای با هم در ارتباطند. برخلاف صرافی‌های متمرکز در یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) یک هیچ شخص ثالثی وجود ندارد و ارتباط خریدار و فروشنده از طریق قراردادهای هوشمند (Smart Contract) برقرار می‌شود.
یکی از مهم‌ترین اهداف طراحی صرافی غیر متمرکز حذف نهادهای ناظر بر تراکنش‌ها بود. در این صرافی‌ها نیازی به ارائه اطلاعات شخصی نیست و حریم خصوصی بیشتری وجود دارد. کاربران کنترل کامل ارزهای دیجیتال خود را دارند و می‌توانند به محض ورود فعالیت خود را شروع کنند. در ادامه مختصرا بررسی می‌کنیم که صرافی ارز دیجیتال چیست و با جزییات عملکرد صرافی‌های غیرمتمرکز و سایر ویژگی‌های آنها آشنا می‌شویم. (لینک پیشنهادی: خرید ارز دیجیتال)
صرافی غیرمتمرکز چگونه کار می‌کند؟
صرافی ارز دیجیتال محلی برای خرید‌و‌فروش کریپتوکارنسی با قیمت لحظه‌ای است. این صرافی‌ها غالبا متمرکز یا غیر متمرکز هستند. صرافی‌های متمرکز مثل بانک‌ها دارایی کاربران را نزد خود نگاه می‌دارند، سعی میکنند از آنها مراقبت کنند و افراد نمی‌توانند به صورت مستقیم برای هم چیزی ارسال کنند. اما در یک صرافی غیر متمرکز کاربران به صورت مستقیم با هم معامله میکنند (همتا‌به‌همتا) و هر کاربر مسئول کامل مراقبت از دارایی خود است. از نظر فنی، صرافی‌های غیرمتمرکز روی بلاکچین‌های معروف نظیر اتریوم ساخته می‌شوند و اکثرا روی لایه 1 مستقر هستند یعنی مستقیما با بلاک‌چین در ارتباطند.
مهم‌ترین ویژگی صرافی های غیر متمرکز عملکرد آنها براساس قراردادهای هوشمند است. این قراردادها معاملات را کنترل میکنند و کاربران در مقابل انجام خواسته خود کارمزد می‌پردازند. در واقع تریدرها به جای اینکه با یک شخص ثالث در ارتباط باشند با قرارداد هوشمند و کدهای آن در ارتباطند.
صرافی‌های غیرمتمرکز به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر یک روش کار مخصوص به خود را دارند اما همگی از قراردادهای هوشمند استفاده میکنند.
مطالعه بیشتر: صرافی متمرکز ارز دیجیتال
1) بازار ساز خودکار (AMM)
سیستم بازارسازان خودکار (Automatic Market Maker که به اختصار AMM نامیده می‌شود) برای حل مسئله نقدینگی ایجاد شد. ایده اصلی این نوع صرافی غیر متمرکز از مقاله‌ای که ویتالیک بوترین خالق اتریوم در مورد صرافی‌های غیرمتمرکز نوشته گرفته شده است که در آن از انجام معامله با استفاده از قراردادهای هلد کردن (Holding) توکن صحبت می‌کند.
این AMM ها برای قیمت‌گذاری دارایی‌ها به اوراکل ها (Oracles) وابسته‌اند. اوراکل‌ها سرویس‌های مبتنی بر بلاک‌چین هستند که اطلاعات قیمت‌ها را از صرافی‌ها و سایر پلتفرم‌ها دریافت میکنند. صرافی‌های غیرمتمرکز به‌جای اینکه سفارشات خرید‌و‌فروش را با هم تطبیق دهند از استخرهای نقدینگی استفاده میکنند که یک مخزن مالی بزرگ است و قراردادهای هوشمند، سفارشات را از این استخر تامین میکنند.
مطالعه بیشتر: صرافی پنکیک سواپ
کسانی که نقدینگی استخر صرافی غیر متمرکز را فراهم میکنند، دارایی خود را در این استخرها قفل میکنند و در مقابل، بخشی از کارمزد تراکنش‌ها را به عنوان پاداش دریافت میکنند. صرافی های غیر متمرکز نیز براساس میزان ارزش قفل شده (TVL) در استخر نقدینگی‌شان رتبه‌بندی می‌شوند.
اما مدل AMM زمانی که نقدینگی کافی وجود نداشته باشد با مشکل اسلیپیج (Slippage) روبروست. اسلیپیج به این معنی است که وقتی نقدینگی استخر کم باشد خریدار باید قیمتی بالاتر از قیمت بازار بپردازد. هرقدر حجم سفارش بیشتر باشد اسلیپیج هم بیشتر است. به‌این‌ترتیب میتواند باعث عدم تمایل سرمایه‌گذاران بزرگ شود.
تامین‌کنندگان نقدینگی نیز ممکن است با زیان مواجه شوند. چراکه دارایی‌های استخرها به صورت جفت معاملاتی هستند و اگر قیمت یکی از دارایی‌های جفت معاملاتی افزایش اما میزان نقدینگی آن در استخر کاهش یابد ارائه‌دهندگان نقدینگی دچار ضرر می‌شوند. البته گاهی این زیان ناپایدار است چون ممکن است قیمت دوباره تغییر کند و قیمت جفت ارز به تعادل برسد. همچنین کارمزدهایی که تامین‌کنندگان نقدینگی می‌گیرند میتواند ضرر آنها را در طول زمان جبران کند.
مطالعه بیشتر: یونی سواپ چیست؟
2) صرافی های غیرمتمرکز با دفتر سفارشات (Order Book)
دفتر سفارشات همه سفارشات باز خرید و فروش یک جفت دارایی خاص را جمع آوری می‌کند. سفارشات خرید نشان می‌دهد که تریدرها تمایل دارند یک دارایی را با چه قیمتی بخرند. سفارشات فروش نیز همین اطلاعات را درباره فروش آن دارایی می‌دهد. اختلافی که بین این دو قیمت وجود دارد عمق دفتر سفارش و قیمت بازار را تعیین می‌کند.
این صرافی‌ها می‌توانند روی زنجیره (on-chain) و خارج از زنجیره (off-chain) باشند. DEX هایی که از دفتر سفارشات استفاده میکنند معمولا اطلاعات سفارشات باز خود را روی زنجیره و وجوه کاربران را خارج زنجیره و در کیف پول‌شان نگه می‌دارند.
این صرافی‌ها به کاربران خود اجازه می‌دهند برای گذاشتن سفارش از پلتفرم وام بگیرند. به این روش معاملاتی لوریج (Leverage) گفته می‌شود. استفاده از لوریج میتواند باعث افزایش سود ترید شود اما خطر لیکوئید شدن را هم افزایش می‌دهند چون حتی اگر تریدر ضرر کند باز هم باید دارایی قرض گرفته شده را برگرداند.
اما اگر صرافی غیر متمرکز دفتر سفارشات خود را خارج بلاک‌چین نگه دارند و فقط معاملات را روی زنجیره انجام دهد عملکردی شبیه صرافی‌های متمرکز خواهد داشت. به‌این‌ترتیب هزینه آنها کاهش و سرعت‌شان افزایش می‌یابد و معامله با قیمت مدنظر کاربر انجام می‌شود.
این نوع از صرافی های غیر متمرکز برای ارائه لوریج به کاربرانشان این امکان را می‌دهند که وجوه خود را به سایرین وام دهند. این کاربران سود می‌گیرند و تامین امنیت دارایی آنها به عهده صرافی است. حتی اگر تریدری که پول آنها را قرض گرفته هم ضرر کند آنها دچار ضرر نمی‌شوند.
مهم است اشاره کنیم که DEX های دفتر سفارش، گاهی با مسئله تامین نقدینگی مواجه می‌شوند. چون کارمزد آنها در مقایسه با صرافی‌های متمرکز بالاتر است. با اینکه این هزینه‌ها در DEXهایی که دفتر سفارشات خود را خارج زنجیره نگه می‌دارند کمتر است اما ریسک‌های مربوط به قراردادهای هوشمند در آنها بیشتر است چون مجبورند وجوه خود را به آنها بسپارند.
مطالعه بیشتر: ارز دیجیتال چیست؟
3) تجمیع‌کننده‌ها
صرافی غیر متمرکز تجمیع‌کننده برای حل مسئله میزان نقدینگی خود از پروتکل‌ها و مکانیسم‌های مختلفی استفاده می‌کند. این نوع صرافی‌ها برای به حداقل رساندن اسلیپیج در سفارشات بزرگتر، نقدینگی چندین صرافی غیر متمرکز را تجمیع میکنند. به‌این‌ترتیب میزان کارمزدها و نیز قیمت توکن‌ها بهبود می‌یابد و به تریدرها بهترین قیمت در کوتاه‌ترین زمان ممکن ارائه می‌شود.
قیمت لحظه‌ای بیت کوین، قیمت امروز اتریوم، قیمت دوج کوین و سایر ارزهای دیجیتال را می‌توانید در صرافی کیوسک ببینید.
دو هدف دیگر تجمیع‌کننده‌ها، مراقبت از کاربران در برابر تاثیرات ناشی از قیمت‌گذاری و کاهش احتمال تراکنش‌های ناموفق است. برخی تجمیع‌کننده‌ها هم از نقدینگی پلتفرم‌های متمرکز استفاده میکنند تا تجربه کاربری بهتری ایجاد کنند و در‌عین‌حال غیرحضانتی هم باقی بمانند یعنی مسئولیت دارایی کاربر هم‌چنان با خودش باشد.
اگر به این موضوع علاقه‌مندید در آکادمی کیوسک می‌توانید مقالات بیشتری درباره جزییات هر نوع صرافی غیر متمرکز بخوانید.
مزایا و معایب صرافی غیر متمرکز
صرافی‌های غیرمتمرکز مزایایی دارند که باعث محبوبیت آنها شده است. از جمله مزایای استفاده از صرافی غیر متمرکز میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نیاز نداشتن به تایید هویت کاربر یا فرآیند KYC: برای استفاده از خدمات این صرافی‌ها نیازی به ساخت اکانت کاربری، تایید هویت و ارسال اطلاعات شخصی نیست. حریم خصوصی کاربر و کنترل او بر دارایی‌اش بیشتر است.
- کاهش خطر سرقت و از دست رفتن سرمایه: چون لازم نیست کاربران دارایی خود را به صرافی انتقال دهند خطر هک شدن و دزدی نیز وجود ندارد. DEX ها همچنین جلوی دستکاری قیمت یا جعل کردن میزان حجم معاملات را هم می‌گیرند.
- رمزارزهای جدید و زیاد: در صرافی غیر متمرکز امکان مبادله رمزارزهای مبهم و جدیدی که در بسیاری از صرافی‌ها لیست نشده‌اند وجود دارد. صرافی‌های متمرکز روی تعداد دارایی‌های کمی تمرکز دارند و گاهی می‌توانند دسترسی کاربران کشورهای مختلف را محدود کنند اما در صرافی غیرمتمرکز اینطور نیست.
- سطح امنیت بهتر: چون هیچ نهادی مسئول مدیریت این صرافی‌ها نیست و آنها بر اساس قراردادهای هوشمند عمل میکنند و نیز از آنجایی که مدیریت دارایی‌ها در دست خود کاربران است، نفوذ هکرها یا عاملان مخرب دشوار می‌شود.
- کمک به جوامع در حال توسعه: بسیاری از نقاط جهان از خدمات مالی برخوردار نیستند. با استفاده از خدمات یک صرافی غیر متمرکز میتوان امکان استفاده از خدمات مالی را به این نقاط وارد کرد.
اما صرافی‌های غیرمتمرکز علاوه بر ویژگی‌های مثبت، دارای ویژگی‌های منفی نیز هستند که لازم است کاربران آنها را در نظر داشته باشند:
- نیاز به دانش بالایی دارند: استفاده از صرافی‌های متمرکز نسبتا ساده است اما روش کار صرافی های غیرمتمرکز پیچیده است و همه مسئولیت‌ها به عهده کاربر گذاشته شده است. اگر اشتباهی انجام شود هیچ راه بازگشتی نیست.
- آسیب‌پذیری قرارداد هوشمند: ممکن است قراردادهای هوشمند بکار رفته در صرافی غیر متمرکز متن ضعیفی داشته باشند و باعث ایجاد مشکلاتی شوند. هیچ تضمینی نیست که یک قرارداد هوشمند آن‌طور که انتظار می‌رود کار کند. همه‌چیز به سازنده آن بستگی دارد.
- نداشتن قابلیت بازیابی: برخلاف صرافی‌های متمرکز، DEX ها هیچ‌گونه قابلیتی برای برگشت وجوه گم یا دزدیده‌شده ندارند. از آنجایی که فرآیند اهراز هویتی وجود ندارد نمی‌توان تراکنشی را لغو کرد. همچنین اگر کلید خصوصی کاربر گم شود دیگر امکان دسترسی به دارایی او وجود نخواهد داشت. این صرافی‌ها هیچ پشتیانی‌ای به کاربر نمی‌دهند.
- لیست کردن توکن های مشکوک: فضای کریپتو پر از توکن‌ها و پروژه‌های کلاهبرداری است و از آنجایی که در صرافی غیر متمرکز ارز دیجیتال هیچ نظارتی بر توکن‌هایی که در آنها خرید و فروش می‌شوند وجود ندارد ممکن است کاربران به‌راحتی درگیر پروژه‌های کلاهبرداری شوند و دارایی خود را از دست دهند. تحقیق درباره اعتبار یک توکن به عهده کاربر است.
- نقدینگی کم: بسیاری از معامله‌گران خدمات متمرکز را بخاطر نقدینگی بیشتر، جفت ارزهای متنوع‌تر و ابزارهای پیشرفته‌تر ترجیح می‌دهند. صرافی‌های غیرمتمرکز جدیدتر و معمولا کوچک‌تر هستند بنابراین کاربران کمتری دارند و میزان نقدینگی آنها نسبتا کم است.
- سرعت پایین: تراکنش‌های یک صرافی غیر متمرکز باید براساس قراردادهای هوشمند بررسی و اعتبار‌سنجی شوند پس سرعت انجام تراکنش به سرعت نودهای شبکه وابسته است.
- معاملات محدود: اکثر DEX ها فقط قادر به انجام معاملات معمولی هستند و مواردی مثل حد ضرر، مارجین تریدینگ (margin trading)، وام‌دهی و غیره در آنها وجود ندارد.
- مقیاس‌پذیری: DEX ها با مشکلات مقیاس‌پذیری شبکه مواجه هستند. بخش عمده‌ای از این مشکلات به مسئله مقیاس‌پذیری اتریوم، بلاک‌چینی که اکثر صرافی های غیرمتمرکز روی آن ساخته شده‌اند برمی‌گردد. گرچه اتریوم درحال بهبود این مسئله است اما DEX ها هم‌چنان با این مشکل مواجهند.
تفاوت صرافی متمرکز و صرافی غیر متمرکز
| ویژگی | صرافی متمرکز (Centralized Exchange) | صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchange) |
|---|---|---|
| مسئولیت دارایی‌های کاربر | با صرافی است | با کاربر است |
| نوع کنترل | توسط یک سازمان مشخص | غیرمتمترکز و توسط قراردادهای هوشمند |
| مدیریت کیف پول و کلیدهای خصوصی | با صرافی است | با کاربر است |
| الزامات شناخت مشتری (KYC) و مبارزه با پولشویی (AML) | الزامی است | الزامی نیست |
| سادگی استفاده | راحت | پیچیده |
| امنیت | همراه با ریسک هک شدن | سواستفاده از قرارداد هوشمند |
| ویژگی ها | با تنوع بالا | محدود |
| سرعت | فوری | سفارش باید روی بلاک‌چین تایید شود |
| کارمزد | کارمزد استاندارد | گس |
| حجم معاملات | بالا | پایین |
| نقدینگی | بالا | پایین |
| شکل قانون گذاری | ساده | پیچیده |
| پرداخت فیات | بله | خیر |
بهترین صرافی های غیر متمرکز
در سال‌های گذشته صرافی‌های غیرمتمرکز زیادی معرفی شده‌اند که هر کدام سعی میکنند امکانات بهتری نسبت به سایرین ارائه کنند. در ادامه لیستی از آنها ارائه کرده و توضیح داده‌ایم هر صرافی غیر متمرکز از نظر برخی فاکتورهای مهم چه تفاوتی با بقیه دارد.
| نام صرافی | کارمزد | توکن ها | خدمات دیفای | حداقل مبلغ ترید | دیدگاه کلی |
|---|---|---|---|---|---|
| Dexilon | فاقد گس، کارمزد بین 0.1 تا 0.05 درصدکه میتواند تا 0.015 درصد هم کاهش یابد | بالای 10 عدد | خدمات مشتقات مثل فیوچرز دائمی، فیوچرز با تسویه نقدی، آپشنز و غیره | تعیین نشده | بهترین صرافی برای مبادله مشتقات ارزهای دیجیتال که هزینه گس ندارد |
| Bisq | کارمزد بین 0.1 تا 0.7 درصد | بالای 120 عدد | ندارد | تعیین نشده | دارای طیف گسترده‌ای از روش‌های پرداخت و توکن‌ها |
| PancakeSwap | کارمزد 0.25 درصد | بالای 50 عدد | یلد فارمینگ | تعیین نشده | یک صرافی عالی برای ارزهای دیجیتال جدید |
| dYdX | صفر درصد برای حجم معاملات کمتر از 100000 دلار در ماه | بالای 35 عدد | ندارد | تعیین نشده | یک صرافی عالی برای مارجین تریدینگ |
| UniSwap | 0.3 درصد کارمزد به همراه هزینه گس | 18 عدد | استکینگ و یلد فارمینگ | تعیین نشده | صرافی عالی با نقدینگی نامحدود و پاداش‌های زیاد |
| Kine Protocol | کارمزد بین 0.02 0.04 درصد. کارمزد به حجم معامله وابسته است | بالای 400 عدد | ندارد | تعیین نشده | بزرگ‌ترین صرافی غیرمتمرکز بازار |
| Curve Finance | کارمزد بین 0.04 تا 0.4 درصد براساس جفت معاملاتی و نقدینگی | بالای 8 عدد | یلد فارمینگ | تعیین نشده | دارای چندین استخر نقدینگی مختلف |
| DODO | 0.3 درصد کارمزد روی تریدها | 11 عدد | ندارد | تعیین نشده | الگوریتم PMM با نقدینگی کافی روی زنجیره (on-chain) برای دارایی‌های وب 3 |
| Balancer | کارمزد ثابت 0.3 درصد و هزینه برداشت 0.05 درصد | 52 عدد | ندارد | تعیین نشده | تبادل انعطاف‌پذیر با گزینه‌های متعدد برای درآمد غیرفعال |
| Apex Protocol | کارمزد ثابت 0.2 درصد | 5 عدد | ندارد | تعیین نشده | طیف گسترده‌ای از ویژگی‌های DeFi، اما تعداد محدودی از توکن‌های پشتیبانی‌شده |
مروری بر صرافی های غیرمتمرکز
صرافی های غیرمتمرکز گرچه ایراداتی دارند اما سعی کرده‌اند تا همه ابعاد یک معامله ارز دیجیتال را به تکنولوژی بلاک‌چین و قراردادهای هوشمند واگذار کنند. این صرافی‌ها جدید هستند و در حال حاضر محبوبیت آنها به اندازه صرافی‌های متمرکز نیست. اما با توجه به تمایل مردم به استفاده از سیستم‌های غیرمتمرکز امید است که این صرافی‌ها بتوانند توسعه بیشتری پیدا کرده و کاستی های خود را کاهش دهند.
کیوسک سایت معتبر خرید و فروش دوج کوین، شیبا اینو، ترون و دیگر ارزهای دیجیتال است. با استفاده از خدمات این مجموعه می‌توانید برای خرید آسان رمز ارزها اقدام کنید.
سوالات متداول
صرافی غیر متمرکز یک پلتفرم معاملاتی است که از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کند و تبادلات آن به صورت همتا‌به‌همتاست. این صرافی‌ها برخلاف صرافی‌های متمرکز، مرجعی برای نظارت بر تراکنش‌ها، احراز هویت و نگهداری سرمایه کاربر ندارد.
صرافی‌های متمرکز به یک سازمان وابسته هستند که بر عملکرد آنها نظارت دارد و سفارش خریدار را با فروشنده تطبیق می‌دهند اما صرافی غیر متمرکز ارز دیجیتال به صورت توزیع‌شده و توسط قراردادهای هوشمند کنترل می‌شود.
سطح امنیت صرافی های متمرکز بیشتر است چون کاربر دارایی خود را به صرافی نمی‌سپارد و در کیف پولش نگه می‌دارد که کلید خصوصی آن فقط در دست خودش است. این صرافی‌ها کارمزد پایین‌تری دارند.
منابع: gemini | sofi
